نویسنده اهل قلم پاسدار سید داوود موسوی

ارزش و اهمیت والای امر به معروف و نهی از منکر در قرآن:

امر به معروف و نهی از منکر از فریضه ها و وظایف مهمی است که در قرآن و آموزه های اسلامی برای آن اهمیت فراوانی قائل شده است تا آنجایی که در بعضی از آیات امر به معروف و نهی از منکر در ردیف ایمان به خدا، بر پا داشتن نماز، ادای زکات و … آورده شده است و حتی در بعضی دیگر از آیات مقدم برخواندن نماز و ادای زکات شده است، به این خاطر که خواندن نماز- که از بزرگترین معروف هاست- نیاز به یک سری مقدماتی دارد که همان امر به معروف است.در جامعه ای که نماز خواندن در آن مرسوم نیست اگر امر به معروف نشود بلا شک نماز خواندن در آن جامعه رواج پیدا نمی کند. آیاتی در قرآن که در آن به اهمیت این دو فریضه الهی اشاره شده است :

سوره مبارک عصر آیه3: " وَالعصر ، انّ الانسانَ لفی خُسر، الاّ الذینَ آمنوا و عَمِلوا الصالحاتِ و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصبر"

مضمون این آیه این است که اگر امر به معروف ونهی از منکر در جامعه نباشد انسانی که در آن زندگی می کند خاسر است و ضرر و زیان های زیادی متوجه اوست. در آیه ی سوم از این سوره به یکی از نکات مهم در امر به معروف و نهی از منکر نیز اشاره شده است که ابتدا باید خود عمل صالح انجام دهیم و سپس دیگران را به آن دعوت نماییم.

سوره مبارک لقمان آیه۱۷ : "یا بُنَّیَ اَقم الصلاه و امر بالمعروفِ و انهُ عَنِ المنکرِ وَاصبِر علی ما اصابَکَ انّ ذَلک من عزم الامور"

در سفارش های لقمان به پسرش در این آیه امر به معروف و نهی از منکر در کنار نماز آورده شده است و این اهمیت امر به معروف و نهی از منکر را بیان می کند که از کار های مهم و اساسی در زندگی بشری است.

سوره مبارک نحل آیه۳۶ :" وَلَقد بعثنا فی کلّ امة رسولاً انّ اعبدو الله و اجتنبوا الطاغوت"

در این آیه مهمترین وظایف پیامبران امر به معروف و نهی از منکر ذکر شده است. امر به پرستش خدای یگانه( که از بزرگترین معروف هاست) و نهی از اطاعت طاغوت( که بزرگترین منکر هاست). از اهمیت این دو فریضه ی الهی است که مهمترین اعمال پیامبران به شمار آمده است. زیرا پیامبری بدون هدف امر به معروف و نهی از منکر مبعوث نشده است. ضمناً این آیه به روشنی بیان می کند که بهترین امر به معروف همکاری با حکومت صالح و والاترین نهی از منکر مبارزه با حکومت طاغوتی است.

سوره مبارک حج آیه ۴۱ : "الذّینَ اِن مَکّناهم فی الارضِ اَقاموا الصّلاة و آتوا الزّکوةَ و اَمروا بالمعروفِ و نَهَوا عن المنکرِ و لله عاقبة الامور"

در آیه ی بالا امر به معروف و نهی از منکر در ردیف بر پاداشتن نماز و ادای زکات قرار گرفته است و ضمناً در اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در این آیه همین بس که آمران به معروف و ناهیان از منکر یاران خدا معرفی شده اند. به علاوه این آیه اشاره به یکی از مراتب امر به معروف و نهی از منکر دارد که همان قدرت(مرحله ی توسل به جبر) است.

سوره مبارک آل عمران آیه۱۱۰ :"کُنتُم خیرَ اُمةٍ اُخرِجَت للناسِ تامرونَ بالمعروفِ و تَنهونَ عن المنکرِ و تومنونَ بالله"

خداوند در این آیه می فرماید که شما بهترین امتی بودید که پدید آمدید از این رو که امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید. در این آیه نشانه ی بهترین امت بودن ادای فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر است که اگر این دو انجام نگیرید (امت اسلام) بهترین امت نیست. یکی دیگر از اهمیت امر به معروف و نهی از منکر این است که در این آیه قبل از ایمان به خدا آورده شده است که شاید به این خاطر باشد که ایمان کامل به خدا در پرتو امر به معروف و نهی از منکر پدید می آید.

سوره مبارک اعراف آیه ۱۵۷:"یَامُرهم بالمعروفِ و یَنهاهُم عن المنکر"

از صفات پیامبر اسلام این است که مردم را به سوی خوبی دستور می دهد و از بدی ها باز می دارد. این آیه هم معرف اهمیت امر به معروف و نهی از منکر است؛ زیرا این دو عمل از صفات پیامبر اسلام( که بهترین مخلوقات خداوند است) می باشد.

سوره مبارک آل عمران آیه ۲۱:" إن الذین یکفرون بایات الله و یقتلون النبیین بغیر حقّ و یقتلون الذین یأمرون بالقسط من الناس فبشرهم بعذاب الیم"

معنای آیه: کسانی را که نسبت به آیات خدا کفر میورزند و پیامبران را به ناحق میکشند و (نیز) مردمی را که امر به عدالت میکنند، به قتل میرسانند، به کیفر دردناک (الهی) بشارت ده.

آیه ی بالا بیانگر جایگاه رفیع آمران به معروف و ناهیان از منکر است. زیرا نام آن ها همراه با نام پیامبران خدا ذکر شده است و همچنین کشتن آن ها عذاب دردناک الهی را به دنبال دارد، زیرا آن ها مردمی هستند که همانند پیامبران به سوی حق دعوت می کنند از بدی ها باز می دارند.

آداب امر به معروف و نهی از منکراز نظر قرآن
۱) کسی که به چیزی امر و سفارش می نماید باید از حقیقت و مشروعیت و درست بودن آن و متروک ماندنش به خوبی آگاه و مطمئن باشد. همچنین در مورد حقیقت موضوع منکری که از آن نهی مینماید و میخواهد آن را ازمیان بردارد،لازم است از ناروا و معصیت و حرام بودن و انجام گرفتن آن به درستی مطلع باشد .

۲) اندرزگو و آمر به معروف و ناهی از منکر خود باید پرهیزکار باشد و چیزی را که از آن نهی مینماید انجام ندهد،و آنچه را که دیگران را به انجام دادنش سفارش مینماید ترک ننماید. زیرا خداوند متعال در سوره مبارک صف آیات 3و4 میفرماید : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ، کَبُرَ مَقْتاً عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ " ای اهل ایمان چرا چیزی را که به دیگران میگویید، خود به آن عمل نمیکنید؟! اگر سخنی را بگویید و خود به آن عمل نکنید، سبب خشم شدید خداوند میشود"و همچنین در سوره مبارک بقره آیه 44 میفرماید : " أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بالْبرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ" " آیا مردم را به نیکوکاری فرمان میدهید و خود را به دست فراموشی میسپارید، در حالی که شما کتاب (قرآن)را میخوانید" .

۳) کسی که دیگران را نصیحت مینماید، بایستی خوش اخلاق و بردبار و نرم خو باشد و با آرامی و مهربانی و دلسوزی دیگران را به خیر و نیکی و پرهیز از شر و بدی فرا خواند. و چنانچه در جریان ادای مسئولیت خود با برخورد تند و آزار دیگران مواجه شود، از کوره درنرود و راه شکیبایی و گذشت را در پیش گیرد. زیرا خداوند متعال در سوره مبارک لقمان آیه 17 میفرماید:‏" ... وَأْمُرْ بالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ‏" "... به کار نیک دستور بده و از کار بد نهی کن و در برابر مشکلاتی که برایت پیش میآید، شکیبا باش، زیرا این (نشانه)عزم (تو در مقابله با)امور میباشد.

۴) برای اطلاع از کارهای ناروایی که دیگران مرتکب میشوند، نباید از تجسس و کار گذاشتن میکروفن و دوربین و گماشتن افراد خبر چین استفاده کرد. زیرا خداوند متعال دستور داده است که حریم زندگی و حرمت مردم به وسیله جاسوسی و خبر چینی شکسته نشود، و میفرماید: "خبرچینی و جاسوسی نکنید" و پیامبر گرامی اسلام نیز میفرماید: "جاسوسی و خبرچینی ننمایید" و همچنین میفرماید:"هر کس عیب و نقص مسلمانی را پوشیده نگاه دارد، خداوند عیب و گناهان او را دردنیا و آخرت می پوشاند".

۵) قبل از آنکه انسان اندرزگو دیگری را به کاری نیک فراخواند، خوبی ، ارزش و ضرورت آن را برایش بیان کند، زیرا ممکن است آن را بخاطر ناآگاهی ترک نموده باشد. و همچنین لازم است ناروایی و عواقب کار زشت وناپسندی را که کسی انجام داده برای او با زبانی ساده و قابل فهم توضیح داده شود. زیرا ممکن است که علت انجام دادن آن ناآگاهی او از حرام و ناروا بودن آن کار باشد.

۶) به گونه های پسندیده، امر به معروف و نهی از منکر بنماید، و هر گاه کسی که مسئولیت و واجبی را ترک نموده یا کار خلافی را مرتکب شده است به مسئولیت خود عمل ننموده، به صورتی که روان وقلب او را تحت تأثیر قرار دهد او را نصیحت نماید. و برای مثال: "موضوعاتی را که در راستای تشویق و ترسانیدن انسان در شریعت آمده صادقانه و با خلوص نیت و در خلوت برای او بازگو نماید. و چنانچه این روش هم مؤثر واقع نشد وبی فایده بود، با درشتی و سختی با او سخن بگوید، و در صورتی که این روش هم کارگر نیافتاد، - چنانچه گناه و انحراف واسباب انحراف دیگران را فراهم نماید – لازم است، حکومت و مسئولین را در جریان موضوع قرار دهد."

۷) چنانچه انسان نصیحت گر نتوانست عملا از کارهای ناپسند دیگران جلو گیری کند واندرز و نصیحت کلامی هم کارگر نبود، واز طرف دیگر، اگر اقدام به امر به معروف و نهی از منکر مینمود، جان و مال و آبروی او به صورتی غیر قابل تحمل در معرض خطر قرار میگرفت و توانایی صبر و تحمل آن را نداشت، به مخالفت و ناخوشایند دانستن قلبی و درونی اکتفاء نماید، زیرا رسول خدا (ص) میفرماید: "هر یک از شما منکری را مشاهده نمود عملا آن را تغییر دهد، و چنانچه نتوانست با کلام با آن به مخالفت بر خیزد و در غیر اینصورت با قلب خود آن را ناپسند شمارد".