(تعريف  مديريت قرآنی ، اصول ، ویژگیهای ،وظایف  وآفت های  مدیریت قرانی و اسلامی)

تهيه و تدوين : مديريت بازرسي سازمان بسيج طلاب و روحانيون -قاسم مولوي

 

 این نوع مدیریت شیوه خاصی از رهبری است مبتنی بر مبانی فکری و عقیدتی اسلام . انگیزه های فردی و گروهی جهت دهنده این نوع مدیریت  نیست بلکه ارزشهای انسانی در این شیوه مدیریت جهت را مشخص می کند. بنابراین همه تلاش مدیر بر مبنای حق ودر جهت آرمانهای حق خواهی و حق جویی صورت می گیرد چنانچه مدیریت انبیای الهی اینگونه بوده است. مدیریت قرآنی عبارت است ازهنرکشف استعدادها،تجهیز،تحریک،تنظیم وهدایت نیروهابه سمت هدف های الهی. مدیریت قرآنی یعنی مدیریتی که مبتنی بر ضوابط اسلامی و به سمت وسوی آن آرمانهای الهی و دینی است .1

قرآن کریم  خطاب به رسول اکرم (ص) می فرمایند :

" لست علیهم بمصیطر"2تومسلط بر مردم نیستی    "وما انت علیهم بجبار"3  وتو ستمگر بر مردم نیستی

این درحالی است که پیامبر اکرم (ص) هم سمت رهبری جامعه اسلامی را عهده دار بودند و هم مدیراجتماع اسلامی

       مدیریت قرآنی مدیریت علمی است یعنی مدیریت افاضل وعالمان است. مدیریت قرآنی مدیریت متمرکز است یعنی وحدت مرجع تصمیم گیری انسجام وهما هنگی بین نیروها وبرقراری ارتباط ارگانیک بین واحد ها وبخش های تابعه در حوزه مدیریت است.

 

 

1-اصول مدیریت از دیدگاه قرآن واحادیث ص 35                                             2- سوره الغاشیه /22                 3- سوره ق /45

 

 

 

   مدیریت قرآنی مدیریت باز وآزاد است درهمین راستا شهید مظلوم دکتر آیت الله بهشتی(ره) می فرمایند :

 " بهترین مدیریت برطبق معیارهای قرآنی واسلامی، مدیریتی است که به عناصر وافراد امکان بدهد که خودشان رابراساس معیارهای اسلامی اداره کنند خودگردانی براساس معیارهای قرآن ،این روح سیاست اداری درنظام اسلام است " 1

 مدیریت قرانی مدیریت مشاوره جویانه است درمتون اسلامی وقرآن شورای سیاستگذاری ،شورای برنامه ریزی و قانون گذاری وجود دارد اما شورای اداری و اجرایی دراین متون یافت نمی شود . یعنی مدیریت ها در اداره و اجرا می بایست افرادی رابه شور طلبیده و از فکر واندیشه دیگران استفاده شود قرآن کریم در آیه 159 سوره آل عمران می فرماید :

        "  وشاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی الله"  

مراحل تصمیم گیری واقدام مستند براساس آیه فوق به شرح ذیل می باشد : 2

 الف) مشاوره جویی ونظر خواهی           ب) تصمیم گیری            ج) توکل برخدا

 بنابراین علرغم نظر خواهی ومشاور که انجام می شود تصمیم گیری با شخص رسوالله است

            رابطه اصول مدیریت ومبانی ارزشی حاکم برسازمان

    میزان موفقیت دربکارگیری شیوه های رهبری ومدیریت تحت تاثیرارزشهای حاکم بربافت فرهنگی جامعه      قراردارد،درواقع هرجامعه معین فراخورماهیت عناصرتشکیل دهنده خوداز" نظام ارزشی"خاصی برخورداراست. درذیل به نمونه ای از جوامع ونوع ارتباط اصول مدیریت باازرش های حاکم اشاره می کنیم :

اصول مدیریت از دیدگاه قران واحادیث ص 39 سوره آل عمران /159

 

 جوامع سرمایه داری

در فرهنگ جوامع سرمایه داری نوع سلطه وحاکمیت مفاهیم باورهای اومانیستی مشاهده می شود،نظریه پردازان اومانیست به دلیل عدم آشنایی بامکاتب توحیدی،تصویری ازانسان درذهن دارندکه هاله ای ازتوهمات بشری آن رافراگرفته است ودرواقع درنظریه های انسان شناسی"انسان موجودی است مجهول" به همین دلیل جوامع غربی بانوعی نسبیت درمفاهیم ارزشی مواجه گشته است،یعنی باورهای جوامع مذکوردرموردمیزان وماهیت ارزشی پدیده هاتابعی ازوضعیت"زمان ومکان"موجودبوده.به این ترتیب قدرت محوری رادرارزش گذاریها به قدرت های غیرالهی مسلط برجوامع خودواگذارکرده اند.

    جوامع کمونیستی

درجوامع کمونیستی نیز اصالت رابه جامعه می دادند. وفردرا قابل قربانی برای طبقه خاصی فرض کردند،ولی درواقع بازمنافع قدرت حاکم شکل دهنده روندارزش گذاری وتعیین بایدهاونبایدهابود.

مکتب اسلام

 برخلاف مکاتب قبلی مفاهیم ارزشی نسبی نبوده وزمان ومکان درتغییرآنهاموثرنیستند.زیراواضع این ارزشهادارای   "بينش محدودوعقل ناقص ونسبی بشری"نیست بلکه خداوندی است "حکيم،عليم وقادرمطلق" بنابراین نظام ارزشی اسلام تابع اوامرخداوندومقبولیت یاعدم مقبولیت اموردرنزداوست ومسلمانان برمبنای منابع مشخص فقهی یعنی کتاب (قرآن)سنت،عقل واجماع می توانندوظایف خویش رادرخصوص پروردگارتشخیص دهند. دین اسلام،دین نجات ورستگاری انسانهااست ودراین نظام ارزشی هم فردوهم جامعه حقوقی لازم الرعایه دارند.

 

 

  اصول مدیریت اسلامی :

     درآیات 25 تا 34سوره مبارکه طه به اصول  اخلاقی مدیریت اسلامی اشاره شده که مهمترین آنها عبارتند از :1

     الف- شرح صدر            ب-آسان شدن کار               ج - رسایی سخن           

 

    الف)  شرح صدر:

 به معنای بازکردن وگسترش سینه است، شرح صدرظرفیت فکری وروحی ویاگنجایش انسان برای ادراکات واحساساتی است که براو وارد می شود.کسی که سینه اش برای آنچه به آن واردمی گردد ازعلم ،قدرت ،خوشی ،ناخوشی ،راحتی وناراحتی احساس تنگی نمی کند،دارای  شرح صدراست. شرح صدرچه دربعدمثبت وچه دربعدمنفی،یعنی چه  شرح صدراسلامی یا شرح صدرکفری چه شرح صدربرای پذیرش حق یا  شرح صدربرای پذیرش باطل ازشرایط ولوازم اجتناب ناپذیرمدیریت است.

  ب)آسان شدن کار:

دراسلام برنامه ها به طوری اصولی وآسان برای مردم عرضه شده که فردوجامعه درآسایش باشندواگرسختی هم باشدبه خاطرتکامل بشراست،آن دسته ازآیات وروایات اسلامی که دلالت دارند براین معناکه اسلام دین آسایش وآسانی است،باآندسته ازآیات که تکامل انسان رادرپرتوسختیها می داند،متناقض نیستند.بنابراین قرآن برنامه تکامل انسان است ودراین برنامه مادیات ومعنویات،دنیاوآخرت توامان موردتوجه قرارگرفته اند.لذا مادیات وآسایشی که قرآن برای انسان می خواهدبامعنویت وسختیهایی که انسان برای تکامل معنوی آنهاراتحمل می کندمنافاتی ندارد. 2

                    1-  اصول مدیریت از دیدگاه قرآن واحادیث ص 105                         2- همان ص  135

 

  ج) رسایی سخن :

سخن وسیله ای است که مدیررابا افراد تحت مدیریت مرتبط ،اهداف مدیریت رامنتقل وراه رسیدن به آن رامشخص نموده ودیگران رابه تلاش برای تحقق اهداف مدیریت ودار می کند. هرقدرمدیربتواند ازاین وسیله بهتراستفاده کند،دراعمال مدیریت موفق ترخواهد بود.

 

نفوذکلام وتوانایی درگفتارورسایی سخن ازجاذبه هایی است که مدیرمی توانددیگران رابرای رسیدن به اهداف همراه کند.درهمین خصوصرسول اکرم (ص)می فرمایند:«برخی ازبیان هاآنقد رشیرین وجذاب است که گویی جادواست وشنونده راسحر میکند.»   و امام علی (ع)می فرمایند:«هیچ چیزبه اندازه زبان، دل انسان رابه دنبال خودنمی کشاند.»1

 

وظايف مديران ازديدگاه اسلام :

درمکتب اسلام مدیران دارای وظایف متعددی در قبال سازمان وکارکنان تحت امر خود می باشند. مهمترین آنها عبارتند از :2

        1- تصمیم گیری                                                          6 - چاره جویی وپيشگيری                  

           2- برنامه ریزی                                                             7- بررسی وارزیابی عوامل پیروزی وناکامی

          3- سازماندهی                                                                 8- جمع آوری اطلاعات وآمارلازم

          4- هماهنگی وکنترل                                                     9- جذب نیروهای صالح

          5- ایجادانگیزه وابتکار                                                  10 - تشویق وتنبیه

   1- اصول مدیریت از دیدگاه قرآن واحادیث ص144

   2- مدیریت وفرماندهی در اسلام ص140-49

 

   چهارده ويژگی عمده مديران ازديدگاه اسلام :

    مدیران درمکتب اسلام ،بخاطر دارا بودن ویژگیهای شاخص بر مبنای نظام ارزشی اسلام  از مدیران سایرمکاتب متمایز هستند عمده ترین این ویژگیها عبارتند از : 1

1- ایمان به هدف                                                         8-  سعه صدر    

2 - علم                                                                        9- دلسوزی وعشق به کار

 3- قدرت                                                                   10- تجربه وآزمودگی

4- امانت ودرستکاری                                                   11-شجاعت وقاطعیت

5- صداقت وراستی                                                       12-عدالت ودادگری

6- حسن سابقه                                                                 13-پایگاه مردمی

7- وراثت صالحه                                                            14 -پایبندی به اصول وضوابط

     

 

 

      1-  مدیریت وفرماندهی در اسلام ص 182-148

 

       

  آفات مدیریت :  

     از آنجائیکه مساله مدیریت و فرماندهی بسیار پیچیده و کار ظریفی است طبعاآفات آن نیز بسیار زیاد است.مدیریت درانواع      آن دارای آسیبها و آفت های است که عمده ترین آفتها از نظر اسلام  عبارتند از : 1

1- حسادت نسبت به همکاران

2- مال اندوزی وحرص

3- اسراف و تبذیر

4- هواپرستی و هوسبازی

5- استبداد رای

6- سوءظن مفرط

7- غرور وغفلت

8- عصبانیت و خشونت

9- عدم اعتماد به همکاران

10- سپردن کارها به دست افراد نامناسب

11- عدم رعایت عفت در سخن

12- عدم رعایت ادب در برخوردها

13- جاه طلبی

14- خوشبینی زیاد

15- روحیه انتقامجویی وکینه توزی

16- عجله وشتاب در تصمیم گیری و انجام کارها

17- تبعیض بی دلیل دربین افراد

18- انحصار طلبی و قبضه کردن کارها

 

       1- مدیریت وفرماندهی دراسلام  ص 188

 

 

          در پایا ن

        بکوشیم فرهنگ پاسداری و معنویت را در بین خود و همکاران ترویج و تعمیق نمائیم ، لباس عزت و بندگی و عبودیت و خاکساری حضرت حق را همواره برتن نموده وتخلق به اخلاق حسنه و ساده زیستی راشعار خود ساخته و روحیه ایثار و گذشت برخود و محیط پیرامونی راحاکم نمائیم .

              بی تردید راه سعادت و کمال همان مسیری است که حضرت امام (ره) و رهبر عزیز و فرزانه انقلاب تبیین       نموده اند و تخطی از رهنمودهای آن بزرگواران عاقبتی جز نگون بختی واسارت دربند هوی و هوس وشیاطین دربرنخواهد داشت  باشد که جان عطشناک خود را از سرچشمه زلال معرفت و معنویت سیراب سازیم.

        به امید آنکه مدیران جامعه قرآنی ما از راهنمایی های قرآن ورهنمودهای رهبران الهی بهره گیرند.وجهت تحقق بخشیدن عینی یاد خدا واسلام ناب در جمهوری اسلامی برای تحصیل صفاتی که مدیران شایسته ،نیازمند به آن است تلاش نمایند.

                    منابع ومـآخذ  :

 

 1- مدیریت و فرماندهی دراسلام      (آیت الله مکارم شیرازی)     

 2 - اصول مدیریت از دیدگاه قران واحادیث   شهین لودین

 3- مبانی سازمان ومدیریت                           دکتر علی رضائیان

4 - مدیریت عمومی                                      دکتر علاقه بند