گلگشتی در مباحث خمس و احکام آن

همانطوری که در مقاله شماره قبل بیان شد خمس یکی از ارکان مهم اقتصادی حکومت اسلامی، به شمار می رود تا جایی که حضرت امام خمینی (ره) قرار دادن خمس در جمیع غنایم جنگی و فواید کسب را دلیل حکومت دار بودن اسلام دانسته و معتقدند که خمس تنها برای رفع نیاز سادات وضع نشده بلکه به منظور رفع گرفتاری‌ها و مشکل‌های حکومت، که رهبر حکومت اسلامی ‌با آنها دست به گریبان است مقرر گردیده است. در این شماره توجه مخاطبان گرامی را به ادامه بحث سوق می‌دهم.

خمس حقوق بازنشستگی

حقوق بازنشسته

تمام آن قبلا از حقوق کارمند، توسط اداره متبوع کسر شده است. بخشی از آن پیش از این که حقوق کارمند کسر شده و مابقی از حقوق او نیست.

آیا به بازنشستگانی که مقرری بازنشستگی دریافت می‌کنند، خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟ دو صورت دارد.

1ـ صورت اول اینکه تمامی حقوقی که بازنشستگان، هنگام بازنشستگی دریافت می‌کنند سابق بر این توسط اداره متبوع او کسر شده است و اکنون به صورت ماهانه به او پرداخت می‌شود که در این صورت هر مقدار از حقوق بازنشستگی را که فرد بازنشسته دریافت می‌کند، جز درآمد همان سال خواهد بود و چنانچه هنگام فرارسیدن سر سال خمسی چیزی از آن اضافه بیاید، خمس خواهد داشت.

حضرت امام خمینی (ره) در این مسئله می‌فرمایند: چنانچه طبق قرارداد باید حقوق را پس از بازنشستگی دریافت دارد جزء درآمد سال است و پس از کسر مؤونه سال، باید خمس آن را پرداخت نماید. (1)

حضرت آیت الله خامنه‌ای در این مسئله می‌فرمایند: آن مبلغ از حقوق بازنشسته که هنگام اشتغال به کار از حقوق او کسر شده و بعد از بازنشستگی به او پرداخت می‌شود، پس هر چه از مصارف سال او اضافه بیاید، پرداخت خمس آن واجب است.(2)

2ـ حالت دوم اینکه دولت به خاطر تورم مبلغی از طرف خود، بر روی آن چه که پیش از آن از حقوق کارمند قبل از بازنشسته شدن کسر گردیده اضافه گذارد و به عنوان مستمری بازنشسته به او بپردازد، که در این صورت اگر از مبلغی که دولت اضافه کرد، هنگام سر سال خمسی چیزی باقی بماند، خمس به آن تعلق نمی‌گیرد.

حضرت امام خمینی (ره) در این مورد می‌فرمایند: فقط آن قسمت که از حقوق او کم شده است در زائد بر مؤونه خمس دارد.(3)

خمس پولی که بنیاد شهید به خانواده‌های محترم شهدا پرداخت می‌کند.

طبق نظر حضرت امام خمینی : پولی که بنیاد شهید به خانواده‌های محترم شهدا پرداخت می‌کند خمس ندارد ولو اینکه از مخارج سال اضافه آمده و چند سال نزد آنها بماند. مگر این که بخواهد آن را سرمایه قرار دهد و با آن کسب و کار نماید، که در این صورت درآمد آن کسب، اگر از مصارف و مخارج سال اضافه بیاید، هنگام فرارسیدن سر سال خمسی دارد. (4)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: آنچه را که بنیاد شهید به عائله شهدای عزیز می‌پردازد خمس ندارد. (5)

خمس پول پرداختی توسط بیمه و سازمان تأمین اجتماعی

حضرت آیت الله خامنه‌ای درباره وجهی که توسط سازمانهای بیمه و تأمین اجتماعی در جبران خسارت وارده به طرف قرارداد می‌پردازند، می‌فرمایند: خسارتی که شرکت‌های بیمه و سازمان‌های تأمین اجتماعی بر اساس قرارداد، به طرف قرارداد خود می‌پردازند، خمس ندارند.(6)

خمس ارث

خمس ارث

در صورتیکه در ماترک یا بر ذمه متوفی خمس باشد. ورثه یقین ندارند که ماترک یا ذمه متوفی خمس باشد. متوفی وصیت نموده باشد که خمس اموال او را بپردازند.

آنچه که مشهود است این است که گفته می‌شود «ارثیه خمس ندارد».

این مطلب کلیت ندارد بلکه در موردی است که ارث مشمول خمس بوده و تا خمس آن پرداخت نشود، ورثه نمی‌توانند در آن تصرف نمایند، برای روشن شدن مطلب به نکات زیر توجه فرمائید.

اگر معلوم شود که در مال متوفی (ارثیه) خمس هست، یا ثابت شود که متوفی خمس بدهکار است، در این صورت تا خمس مال یا بدهکاری متوفی پرداخت نشود، ورثه حق تصرف در ارثیه را ندارند.

حضرت امام خمینی (ره) در این مورد می‌فرمایند: اگر معلوم است که در مال متوفی یا بر ذمه او خمس هست تا ادا نشده، ورثه نمی‌توانند در ترکه تصرف کنند. (7)

اگر ورثه یقین نداشته باشد که متوفی در زمان حیات خود، خمس را نپرداخته در این صورت پرداخت خمس بر آنها واجب نیست.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اگر یقین ندارند که خمس پول را در حیات خود نداده است لازم نیست خمس بدهند. (8)

اگر چنانچه متوفی وصیت نموده باشد که خمس اموال او را بپردازند، در این صورت اگر ثابت شود متوفی در زمان حیات خود، خمس پرداخت نکرده، باید از اصل ترکه، خمس را بپردازند. اما اگر ثابت شود که متوفی خمس بدهکار نیست، وصیت او در یک سوم اموال او نافذ است.(9)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: اگر میت وصیت کرده باشد که مبلغی از اموال او بعنوان خمس پرداخت شود، یا اینکه برای ورثه یقین حاصل شود که متوفی مبلغی خمس بدهکار است، تا زمانی که ورثه وصیت متوفی را عمل نکرده اند، یا اینکه بدهی او را بابت خمس پرداخت نکرده اند، برای آنها تصرف در ترکه جایز نیست و در صورت تصرف، تصرف آنها نیست به مقدار وصیت یا مقدار بدهکاری حکم غصب را دارد و نسبت به تصرفی که نموده‌اند، ضامن هستند. (10)

خمس مهریه

پول یا متاعی که زن به عنوان مهریه از شوهر خود دریافت می‌کند خمس ندارد ولو اینکه سال بر آن بگذرد.

حضرت امام خمینی (ره): مهریه که زن می‌گیرد، خمس ندارد. (11)

حضرت آیت ا... العظمی‌خامنه‌ای: ضمن تأثیر بر اینکه «مهریه خمس ندارد» می‌فرمایند: در این مسئله فرقی بین اینکه مهریه معجل باشد یا مؤجل و نقد باشد یا متاع نیست. (12)

خمس سرمایه

اگر شخصی فاقد سرمایه باشد اما با کار کردن و پس‌انداز، سرمایه‌ای را فراهم نماید که با آن تجارت کند، یا ملکی را خرد که در آن زراعت کند، قبل از شروع به کسب و کار، باید خمس سرمایه را پرداخت نماید.

حضرت امام خمینی (ره) اگر کسی مالی نداشته باشد و با کار کردن و غیر آن، درآمدی به دست آورد و بخواهد آن درآمد را سرمایه قرار دهد و با آن تجارت کند، بر او واجب است که خمس آن را بپردازد. (13)

حضرت آیت ا... العظمی‌خامنه‌ای: اصل سرمایه اگر از منفعت کسب بدست آمده باشد، خمس آن واجب است. (14)

مواردی که سرمایه خمس ندارد

مکلف برای حفظ شأن و آبرو به تمام سرمایه نیاز دارد. اگر بخواهد خمس سرمایه را بپردازد، به کسی تنزل پیدا می‌کند که کفاف خرج او را نمی‌دهد. سرمایه خود از مواردی است که مشمول خمس نیست. جایی که تمام سرمایه وام با قرض است.

حضرت امام خمینی (ره) در مورد مسئله اول می‌فرماید: سرمایه در صورتی که از درآمد کسب‌ها باشد، و *** خمس آن واجب است، مگر اینکه به جهت حفظ آبرو به تمام آن احتیاج داشته باشد. (15)

حضرت امام خمینی (ره) در مورد مسئله دوم می‌فرماید: اگر با دادن خمس، نمی‌تواند امرار معاش کند خمس ندارند. (16)

 حضرت آیت الله خامنه‌ای در مورد مسئله سوم مثل هدیه، هبه، مهریه و ... که اینها طبق شرایط خاص مشمول خمس نیستند می‌فرمایند: سرمایه اگر ارث یا هبه باشد، خمس در آن نیست. (17)

حضرت امام خمینی (ره) در مورد مسئله چهارم می‌فرماید: تا قرض سرمایه را ادا نکرده است، مقدار آن خمس ندارد. (18)

تکلیف شرکاء در صورت عدم پرداخت خمس سرمایه توسط برخی از آنها

اگر چند نفر با هم شریک باشند و در امر مشترکی سرمایه‌گذاری نمایند، اما برخی از آنها از پرداخت خمس، خودداری نمایند. آیا مابقی شرکاء می‌توانند در مال مشترک (سرمایه) تصرف نمایند و اصولا تکلیف آنها چیست؟

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اصل شرکت اشکال ندارد، ولی اگر یقین دارد مال بعضی شرکاء غیر خمس بوده، تصرف در مال مشترک، پیش از پرداخت خمس یا اجازه مرجع تقلید جایز نیست. (19)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: شراکت با کسی که به سرمایه‌اش خمس تعلق گرفته و آن را نپرداخته است در مقدار خمس مال او فضولی است باید به ولی امر مراجعه شود و تصرف در سرمایه مشترکی که بعضی شرکاء خمس خود را نداده اند، جایز نیست و هنگامی‌ که اعضاء سود مال مشترک را می‌گیرند، هر کدام از آنها مکلفند به اینکه خمس سهم خود را در زاید از مخارج آن بپردازند. (20)

خمس قرض وام

صور قرض یا وام هنگام سر سال:

1ـ نفس همان پول باقی است:

هیچ قسطی از آن را پرداخت نکرده است.

تمامی اقساط آن را پرداخت کرده است.

بخشی از اقساط آن را پرداخت کرده است.

2ـ آن پول مصرف شده است:

قرض برای مصرف مورد نیاز همان سال بوده باشد.

قرض برای مصارف سالهای قبل بوده است.

قرض را برای زیاد کردن مال و خرید کالایی که مورد نیاز نبوده، گرفته باشد.

اگر شخصی از دیگران پول قرض نماید، یا از بانک وام دریافت نماید، خمس پول دریافتی با توجه به صورت‌های مختلف مسئله متفاوت خواهد بود، لذا مکلف با دقت در وضعیت مساله می‌تواند حکم آن را به آسانی بدست آورد، به توضیحات زیر که حالت‌های مختلف مسئله را نشان می‌دهد توجه فرمائید:

1ـ اگر چنانچه هنگام فرارسیدن سر سال خمسی، عین پولی که بعنوان قرض یا وام، دریافت شده باقی باشد، در این صورت سه حالت ممکن است پیش بیاید: الف) در صورتی که مکلف، هیچ قسطی از قرض یا وام خود را پس نداده باشد در این صورت خمس به آن تعلق نمی‌گیرد.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند:

اگر پول امانت یا قرض نزد او باشد، خمس ندارد.(21) وام خمس ندارد. (22)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: خمس مال قرض گرفته شده بر قرض گیرنده، واجب نیست.(23)

ب) در صورتی که مکلف تمامی اقساط قرض خود، را از درآمد سالانه پرداخت نموده است، این صورت به کل پول موجود خمس تعلق می‌گیرد.

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: اما پول قرض، پس از پرداخت خمس آن بر قرض گیرنده، واجب نیست، اما اگر از درآمد سال اقساط آن را پرداخت کرده باشد و عین پول قرض گرفته شده نزد او هنگام سر سال، موجود باشد واجب است خمس آن پرداخت شود. (24)

ج) در صورتی که مکلف مقداری از قرض یا وام خود را پرداخت نموده و مابقی آن باقی مانده است، در این صورت به همان میزانی که از قرض پرداخت نموده، خمس تعلق می‌گیرد، اما مابقی آن که هنوز معادل آن پرداخت نشده، خمس ندارد.

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: در مالی که قرض گرفته شده، خمس مقدار معادل آنچه را که از درآمد سال به عنوان اقساط پرداخته واجب است. (25)

2ـ چنانچه پولی را که قرض گرفته شده تا هنگام فرارسیدن سر سال، مصرف شده باشد و هنگام سر سال عین آن پول موجود نباشد، سه حالت ممکن است پیش بیاید:

الف) اگر قرض برای مصارف مورد نیاز همان سال بوده در این صورت، مکلف می‌تواند آن را از درآمد خود کسر نماید، و اگر وام بوده به میزان اقساط همان سال می‌تواند از درآمد خود کسر نمایند.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اگر دین بر مؤونه سال باشد، می‌تواند از آنچه از درآمد کسب و حقوق، سر سال باقی مانده کسر نماید. (26) و اگر وام بوده مبلغی که قسط همان سال است کسر می‌شود. (27)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: دین اعم از اینکه از قرض حاصل شده باشد و یا به خاطر خرید مایحتاج زندگی به صورت نسیه حاصل شده باشد، اگر برای تأمین مخارج همان سال باشد، از درآمد کسب، مستثنی می‌شود و در مقدار معادل آن، از درآمد کسب، خمس ندارد. (28)

ب) قرض برای مخارج سال جاری نبوده، بلکه برای مخارج سال‌های قبل بوده است. در این صورت، اگر مکلف قرض خود را تا قبل از فرارسیدن سر سال خمسی بپردازد، خمس ندارد، اما اگر چنانچه قرض را نپردازد، نمی‌تواند معادل آن را، از درآمد کسر نماید و لذا اگر از درآمد سال او چیزی باقی مانده باشد، باید خمس آن را بپردازد.

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: اگر دین برای مخارج همین سال نبوده باشد، یا از دیون سالهای قبل باشد اگر چه جایز است از درآمد سال آن را ادا نماید اما اگر آن را تا پایان سال ادا نکرده نمی‌تواند آن را از درآمد سال خود کسر کند. (29)

ج) اگر قرض برای ازدیاد اموال بوده یا برای خریدن چیزهایی بوده که نیازی به آنها نداشته، در این صورت نمی‌تواند آن قرض را از درآمد خود بپردازد مگر اینکه خمس آن را بدهد.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اگر برای زیاد کردن مال، یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد قرض کند، نمی‌تواند از منافع کسب آن قرض را بدهد، ولی اگر مالی را که قرض کرده و چیزی را که از قرض خریده از بین برود و ناچار شود که قرض خود را بدهد می‌تواند از منافع کسب قرض را ادا نماید. (30)

خمس پول پس انداز شده

پولی که حاصل درآمد باشد به هر منظوری که پس انداز می‌شود، از جمله برای خرید خانه، خرید ماشین، وسایل مورد نیاز منزل، جهیزیه، خرج ازدواج فرزندان و مسائل دیگر چه به صورت نقد موجود باشد و چه در بانک، هنگام فرارسیدن سر سال خمسی، خمس دارد و باید پرداخت شود. (31)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: پولی که از درآمد سال پس انداز شده است، اگر چه برای تأمین مخارج زندگی آینده است، اما اگر سال بر آن بگذرد، پرداخت خمس آن واجب است.(32)

خمس پولی که جهت عزیمت به مکه مکرمه به حساب دولت واریز شده

حج: حج واجب و حج مستحبی

حج واجب

در همان سال مشرف شود

در سالهای بعد مشرف شود

حج به گردن او مستقر شده است.

حج به گردن او مستقر نشده است.

حج مستحبی

در همان سال مشرف شود

در سالهای بعد مشرف شود

1ـ در صورتی که مکلف برای انجام حج واجب ثبت نام کرده و پول به حساب ریخته باشد، در این صورت دو حالت ممکن است بیشتر بیاید: الف) در صورتی که همان سال، قبل از فرارسیدن سر سال خمسی به مکه مشرف شده و پول مزبور را در سفر مصرف نماید در این صورت هیچ خمسی به گردن او نیست.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اگر قرعه برای همین سال به نام درآمد خمس ندارد.(33)

ب) در صورتی که در آن سال مشرف نشود و تشرف او به سالهای آینده موکول شود و پول همچنان در حساب دولت باقی بماند، در این صورت اگر حج به گردن او مستقر شده، خمس این پول واجب نیست، اما اگر با همین پول مستطیع می‌شود، باید خمس آن را بپردازد.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اگر حج بر او مستقر شده و نمی‌تواند به حج برود، مگر اینکه این پول را در این سال بپردازد، خمس ندارد و اگر مستطیع نشده، مگر در همین سال باید خمس بدهد.(34)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: اگر مبلغی را که پرداخت کرده اید، از درآمد سال شما جهت ثبت نام برای قیمت حج یا اجرت سفر، بر حسب قراردادی که بین شما و موسسه حج و زیارت منعقد شده باشد، پس پرداخت خمس آن بر شما واجب نیست.(35)

2ـ اگر چنانچه مکلف برای انجام حج مستحبی ثبت نام نموده و از پول درآمد واریز نموده است دو حالت دارد:

الف) همان سال مشرف شود: در این صورت خمس ندارد، زیرا زیارت مستحبی در بین سال خمسی طبق فتوای حضرت امام خمینی (ره) جزء موونه است.(36)

ب) در سالهای بعد مشرف شود، در این صورت پرداخت خمس آن واجب است.(37)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: ظاهرا پرداخت پول ثبت نام برای حج استحبابی ولو اینکه مکلف در سال‌های بعد مشرف شود در صورتی که قرارداد با سازمان حج و زیارت منعقد نموده باشد را جزء مؤونه می‌دانند و لذا پرداخت خمس آن را واجب نمی‌دانند.(38)

خمس پولی که به عنوان ودیعه از طرف مستأجر به موجر پرداخت می‌شود.

وضعیت خمس مبلغی که مستأجر از محل درآمد سالیانه به عنوان ودیعه در اختیار صاحبخانه (موجر) قرار می‌دهد تا از اجاره بهای منزل استیجاری کسر شود؛ چگونه است؟

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: خمس دارد و هر وقت امکان وصول آن باشد، باید خمس آن را بدهد. (39)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: اگر پول رهن از درآمد مستأجر باشد، پس از دریافت از موجر، پرداخت خمس آن واجب است.(40)

مراوده و رفت و آمد با کسانی که اهل خمس نیستند

مال مورد تصرف در رفت و آمدها

1ـ یقین دارد که مشمول خمس بوده و خمس آن پرداخت نشده است.

2ـ یقین ندارد که مال مورد استفاده مشمول خمس باشد.

اگر کسی با اقوام خود، که اهل خمس نیستند رفت و آمد دارد و گاهی به منزل آنها دعوت می‌شود و چیزی در خانه آنها می‌خورد و یا هدیه ای از آنها می‌گیرد و در اموال آنها تصرفات دیگری انجام می‌دهد، تکلیف او چیست؟

این مسئله نیز دو حالت دارد:

1ـ مکلف یقین داشته باشد به اینکه آنچه در منازل آنها می‌خورد و یا در آن تصرف می‌کند مشمول خمس است در این صورت گرفتن اجازه از وی خمس و پرداخت آن واجب است.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: در صورت یقین به وجود خمس در اشیاء مورد تصرف، اجازه تصرف در مقدار خمس و پرداخت آن لازم است.(41)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: بر فرض یقین به وجود خمس در اموالی که از آنها با خرید و فروش دریافت می‌کنید یا هنگام میهمان شدن در آنها تصرف می‌کنید، برای شما تصرف در آن جایز نیست. و معامله در مقدار آن چه را که از آن‌ها گرفته اید فضولی بوده و لازم است از ولی امر خمس یا وکیل او اجازه بگیرید.(42)

2ـ مکلف می‌داند صاحب خانه اهل خمس نیست، اما یقین ندارد به اینکه آنچه که برای خوردن و استفاده‌های دیگر در اختیار او گذاشته اند، مشمول خمس باشد، در این صورت تصرف بلامانع است و خمس ندارد.

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: اگر وجود خمس در غذا و چیزهای دیگر که مورد استفاده است معلوم نباشد، جایز است.(43)

رابطه خمس با مالیات

مبالغی که امروزه در موارد مختلف به عنوان مالیات توسط مکلف به دولت اسلامی‌پرداخت می‌شود، آیا می‌تواند جایگزین خمس باشد و به عبارت دیگر آیا مکلف می‌تواند به جای خمس، مالیات به دولت اسلامی ‌پرداخت نماید؟

حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند: مالیات کفایت از خمس نمی‌کند(44)، و به جای خمس محسوب نمی‌شود.(45)

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌فرمایند: مالیات‌هایی که از ناحیه حکومت جمهوری اسلامی طبق قوانین و مقررات وضع می‌شود، اگرچه پرداخت آن بر تمام کسانی که مشمول قانون می‌شوند واجب است، لکن به جای سهمین مبارکین محسوب نمی‌شود، بلکه بر آنها واجب است خمسی که به اموالشان تعلق گرفته را به طور مستقل بپردازند.(46)

والحمدلله رب العالمین

تأليف : حجت الاسلام و المسلمين علی اکبر رخصی

کارشناس فقه و مبانی حقوق

 

پی نوشت‌ها:

استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 130 اجوبه الاستفتائات، شماره 890 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 131 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره‌های 196 و 197 اجوبه الاستفتائات، شماره 870 اجوبه الاستفتائات، شماره 894 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 182 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 183 همان شماره 213 اجوبه الاستفتائات، شماره 881 عروه الوثقی، کتاب الخمس فصل 1 ص 44 اجوبه الاستفتائات، شماره 879 تحریرالوسیله، کتاب الخمس، مسئله 13 اجوبه الاستفتائات، شماره 972 تحریرالوسیله، کتاب الخمس، مسئله 13 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 35 اجوبه الاستفتائات، شماره 982 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 165 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 162 اجوبه الاستفتائات، شماره 961 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 118 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 198 اجوبه الاستفتائات، شماره 889 اجوبه الاستفتائات، شماره 961 اجوبه الاستفتائات، شماره 886 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 167 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 167 اجوبه الاستفتائات، شماره 892 اجوبه الاستفتائات، شماره 892 رساله توضیح المسائل فارسی مسئله 1788 تحریرالوسیله، کتاب الخمس، مسئله 17 اجوبه الاستفتائات، شماره 929 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 46 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 43 اجوبه الاستفتائات، شماره 994 تحریرالوسیله، کتاب الخمس، مسئله 11 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 108 اجوبه الاستفتائات، شماره 875 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 116 اجوبه الاستفتائات، شماره 918 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 212 اجوبه الاستفتائات، شماره 954 استفتائات حضرت امام، بخش خمس، شماره 239 همان شماره 18 همان، شماره 200 اجوبه الاستفتائات، شماره 1055