وقف دارای كاركردهای متعدد است و وظایف گسترده‌ ای در رشد اقتصادی، كاهش نابرابری و حذف فقر مطلق در جامعه دارد كه پرداختن به هر یك از این ابعاد افزایش ثروت مادی و انسانی برای مردم و رفاه عمومی كه هدف نهایی نظام اقتصادی اسلام است، را به ارمغان می‌آورد.
نهاد وقف در انباشت سرمایه فیزیكی و انسانی در طول تاریخ اسلام نقش بسیار مهمی داشته و تمدن اسلامی از این لحاظ مدیون نهاد وقف است.

امروزه با كاهش نقش دولت‌ها و افزایش تدریجی قدرت مردم در اقتصاد (افزایش خصوصی‌سازی)، تعداد ثروتمندان به سرعت گسترش می‌یابد و نهاد وقف می‌تواند بار دیگر جایگاه خود را در تامین انگیزه‌های انسان‌دوستانه بر پایه دین پیدا كند.

مساله وقف به عنوان یكی از مهمترین مسایل مورد تاكید اسلام به منظور جذب ثروت برای نیازمندان به شمار می رود و این سنت حسنه را می توان از مهمترین شاخه ها و زیر مجموعه های انفاق دانست.

فقهای بزرگ اسلام در مورد تقسیم وقف می فرمایند: وقف بر دو قسم است: وقف عام و وقف خاص. در وقف خاص منافع یك مال به عده مخصوصي اختصاص داده مي‏شود (مانند فرزندان واقف)، ولي در وقف عام كه اكثر موارد وقف را تشكیل مي‏دهد عین موقوفه به عموم یا بخش عظیمي از اجتماع تعلق پیدا كرده و جزو اموال عمومي مي‏ شود.

علامه محمدتقی مصباح یزدی در كتاب خود در این زمینه می فرماید: تشویق اسلام به مساله وقف و اقدام پیشوایان بزرگ به آن، سبب شده بخش قابل توجهي از اموال از شكل خصوصي درآمده و رنگ عمومي به خود گیرد و در خدمت توده‏هاي عظیم اجتماع به كار گرفته شود كه این خود گام دیگري براي توزیع عادلانه ثروت محسوب مي‏ شود.

از نظر اسلام، مالكیت 'واقعي و مطلق' مخصوص خداست و مالكیت او نسبت به همه چیز و همه موجودات در پهنه جهان هستي، مالكیت حقیقي است و جنبه 'تكویني' دارد، نه قراردادي و قانوني و تشریعي چرا كه او آفریدگار همه چیز و مدیر و مدبر آنهاست.

یكي از مشكلات بزرگ اجتماعي كه همواره انسان دچار آن بوده و اكنون نیز برغم تمام پیشرفت هاي صنعتي و مادي كه نصیب بشر شده گریبانگیر انسان است مشكل فاصله طبقاتي است به این معني كه فقر و بیچارگي و تهیدستي در یك طرف و تراكم اموال در طرف دیگر قرار گرفته است.

با وجود اینكه دانشمندان و مكتب هاي اقتصادي جهان به فكر چاره و حل این مشكل بزرگ اجتماعي بوده‏اند و هر كدام راهي را انتخاب كرده‏اند، كمونیسم از راه القاي مالكیت فردي و سرمایه‏داري از راه گرفتن مالیات هاي سنگین و تشكیل موسسات عام المنفعه به گمان خود به مبارزه با آن برخاسته‏اند ولي حقیقت این است كه هیچكدام نتوانسته‏اند گام موثري در این راه بر دارند زیرا حل این مشكل با روح مادیگري كه بر جهان حكومت مي‏كند ممكن نیست.

با دقت در آیات قرآن مجید آشكار مي‏شود كه یكي از اهداف اسلام این است كه اختلافات غیر عادلانه‏اي كه در اثر بي‏عدالتی هاي اجتماعي در میان طبقه غني و ضعیف پیدا مي‏شود از بین برود و سطح زندگي كساني كه نمي‏توانند نیازمندی هاي زندگیشان را بدون كمك دیگران رفع كنند بالا بیاید.

اسلام براي رسیدن به این هدف برنامه وسیعي در نظر گرفته است تحریم رباخواري به طور مطلق و وجوب پرداخت مالیات هاي اسلامي از قبیل زكات و خمس و صدقات و مانند آنها و تشویق به انفاق، وقف و قرض الحسنه و كمك هاي مختلف مالي قسمتي از این برنامه را تشكیل مي‏دهد و از همه مهم‏تر زنده كردن روح ایمان و برادري انساني در میان مسلمانان است.

بر این اساس نتیجه می گیریم كه اگر وقف و فواید مادی و معنوی حاصل از آن برای آحاد جامعه به درستی تبیین شود چه بسا مردم خیر خواه بیش از پیش به این سنت حسنه می پردازند و وقف شاید آغاز راهی برای كم كردن فاصله طبقاتی باشد.